TẤM ẢNH KHÁC BIỆT NÀY LÀ MỘT TẤM ẢNH báo chí trước đây tôi từng thấy. Nó là ảnh chụp một chính trị gia người Mỹ tên Donald Rumsfeld, ở Baghdad, đang bắt tay với Saddam Hussein, nhà độc tài Iraq, mãi từ năm 1983. Donald Rumsfeld từng hai lần làm Bộ trưởng Quốc phòng, nhưng hồi chụp bức ảnh này thì đang là đặc phái viên của Ronald Reagan. Ông ta đến Baghdad để liếm đít Saddam, ca ngợi và trao cho tay độc tài này một cặp đinh thúc ngựa bằng vàng làm quà đồng thời là biểu tượng của lòng biết ơn đời đời của nước Mỹ. Tám năm sau chúng ta lại đá đít chứ không phải liếm đít Saddam nữa. Mười lăm năm sau đó, chúng ta giết hắn. Sansom đặt tên cho tấm ảnh này là Đôi khi bạn bè của chúng ta trở thành kẻ thù, và đôi khi kẻ thù trở thành bạn bè của chúng ta. Bình luận mang tính chính trị; tôi cho là thế. Hoặc lời thuyết giáo về kinh doanh, dù tôi không thể thấy dòng chữ trên nhắc gì tới khoảng thời gian thực sự.

Tôi trở lại với quãng đường binh nghiệp của Sansom và chuẩn bị đọc một cách cẩn thận. Rốt cuộc thì đó là lĩnh vực tôi có chuyên môn sâu. Sansom vào quân đội năm 1975 và xuất ngũ năm 1992. Khoảng thời gian mười bảy năm, dài hơn tôi bốn năm, cụ thể là nhập ngũ sớm hơn chín năm và xuất ngũ sớm hơn năm năm. Về cơ bản đấy là một thời kỳ tốt, nếu so sánh với hầu hết các giai đoạn khác. Cơn đau mang tên Việt Nam đã qua, quân đội mới, chuyên nghiệp, hoàn toàn tự nguyện đã rất ổn định và vẫn được rót nhiều ngân sách.

Có vẻ như Sansom đã rất hài lòng trong khoảng thời gian đó. Giọng kể của ông ta mạch lạc, chặt chẽ. Ông mô tả chính xác về huấn luyện cơ bản; mô tả Trường Dự bị Sĩ quan khá tốt, kể rất khôi hài về thời gian đầu trong lực lượng bộ binh. Ông ta cởi mở về việc là người tham vọng. Sansom đạt hết các bằng cấp được đề ra cho mình và chuyển sang lực lượng Rangers và rồi tới lực lượng Delta còn non trẻ. Như thường lệ, ông ta cường điệu hóa về quá trình tuyển chọn của Delta, những tuần lễ chẳng khác nào địa ngục, sự tiêu hao sức lực, sự chịu đựng, sự kiệt sức. Như thường lệ, ông ta không chỉ trích tính thiếu hoàn thiện của quy trình ấy. Lực lượng Delta đầy những tay có thể thức trắng một tuần, đi bộ cả trăm dặm và bắn bay hòn dái một con muỗi, nhưng lại khá thiếu những kẻ có thể làm tất cả những việc đó cùng lúc có thể chỉ ra sự khác biệt giữa Shitte - một người Shiai - và shit - cục phân.

Song nhìn chung tôi thấy Sansom khá trung thực. Sự thật là, hầu hết các phi vụ của lực lượng Delta đều bị hủy bỏ thậm chí trước khi chúng bắt đầu, và hầu hết các vụ được bắt đầu đều thất bại. Một số tay còn chưa bao giờ chứng kiến hành động. Sansom không thêu dệt chuyện đó. Ông ta thẳng thắn về sự phấn khích chắp vá tạm thời, và thẳng thừng về những thất bại. Trên hết, ông ta không nhắc tới những người chăn dê, thậm chí một lần cũng không. Hầu hết các báo cáo hậu hành động của Lực lượng Đặc biệt đều đổ lỗi thất bại cho những người chăn dê thả rong. Các tay của lực lượng này thâm nhập vào khu vực mà họ cho là khắc nghiệt hầu như không người ở, và ngay lập tức bị nông dân địa phương cùng những đàn dê lớn phát hiện. Theo thống kê thì khả năng này khó xảy ra. Về mặt dinh dưỡng cũng khó xảy ra, nếu xét tới địa hình cằn cỗi như vậy. Dê phải có gì đó để ăn chứ. Có lẽ tình huống trên một lần là có thực, nhưng từ đó nó đã trở thành bài tủ. Nói Chúng tôi ép sát người xuống đất và một tay chăn dê giẫm ngay lên người chúng tôi vẫn dễ chịu hơn nhiều so với nói Chúng tôi làm hỏng rồi. Nhưng Sansom không khi nào nhắc tới những động vật nhai lại hay các nông dân trông coi chúng, đây là một yếu tố quan trọng giúp ông ta ghi điểm.

Thực ra, ông ta không đề cập nhiều tới vấn đề nào. Chắc chắn không có nhiều thành công. Có những việc hẳn phải là những việc diễn ra khá thường xuyên ở khu vực Tây Phi, rồi Panama, cộng thêm việc săn tên lửa SCUD ở Iraq trong Chiến tranh Vùng Vịnh thứ nhất năm 1991. Ngoài những việc đó ra, chẳng có gì hết. Chỉ có huấn luyện rất nhiều và sẵn sàng chiến đấu, mà theo sau đó luôn là rút quân và huấn luyện bổ sung. Hồi ức của Sansom có lẽ là cuốn hồi ký đầu tiên của Lực lượng Đặc biệt không bị thổi phồng mà tôi từng đọc. Thậm chí còn hơn thế. Không chỉ là không bị phóng đại. Nó còn bị nói giảm đi. Làm cho nhỏ lại và tránh nhấn mạnh. Nói giảm, chứ không nói quá.

Đó là một điều thú vị.